Η ιστορία της Τυπογραφίας
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑΣ
Η τυπογραφία στην Κίνα ξεκίνησε με την χρήση σφραγίδων από νεφρίτη λίθο (jade), κέρατο ρινόκερου και χαλκό. Στην αρχή (206 π.Χ.) τις χρησιμοποιούσαν για αποτύπωση σε πηλό, μετέπειτα (618 μ.Χ.) τις βύθιζαν σε μελάνη και τύπωναν σε χαρτί.
Το 175 μ.Χ. χρησιμοποιήθηκε μία πρωτόγονη μορφή τυπογραφίας για τη μεταφορά των κλασσικών έργων του Κομφούκιου, που ήταν χαραγμένα πάνω σε πέτρες, σε χαρτί. Το κείμενο εμφανιζόταν σαν άσπρα γράμματα σε μαύρο υπόβαθρο. Αργότερα εφαρμόστηκε η τεχνική της χάραξης σε ξύλινες πλάκες και αποτύπωση του κειμένου σε χαρτί. Η εφεύρεση των κινητών στοιχείων έγινε από τον Πι Σίνκ (Pi Sheng) το 1041 μ.Χ. Τα κινητά στοιχεία εξελίχθηκαν από πήλινα σε ξύλινα και κατόπιν μεταλλικά, η εφεύρεση όμως αυτή δεν γενικεύθηκε στην Κίνα, ίσως εξαιτίας της μεγάλης ποικιλίας του Κινέζικου αλφάβητου. Είναι άγνωστο αν η εφεύρεση αυτή διαδόθηκε σε άλλες χώρες και αν οι εφευρέτες στην Ευρώπη τη γνώριζαν.
Πρώτες μηχανικές εκτυπώσεις
Πατέρας της μηχανικής εκτύπωσης θεωρείται ο Γουτεμβέργιος. Ενώ κινητά τυπογραφικά στοιχεία είχαν ήδη κατασκευαστεί από τον Ολλανδό Λαυρέντιο Κοστέρ, ο Γουτεμβέργιος ήταν εκείνος που συνέλαβε την ιδέα της τυπογραφικής μεθόδου στο σύνολό της.Οι πρώτες δοκιμαστικές εργασίες του Γουτεμβέργιου πραγματοποιήθηκαν στο Στρασβούργο το 1436 και ήταν λαϊκά, θρησκευτικά βιβλία.Το 1455 τύπωσε τη "Βίβλο", το πρώτο βιβλίο μαζικής παραγωγής, που για πολλούς είναι το καλύτερο και αρτιότερο τεχνικά βιβλίο που τυπώθηκε ποτέ.
Ο Γουτεμβέργιος
Ο Γουτεμβέργιος γεννήθηκε στο Μάιντς της Γερμανίας το 1397. Περίπου στα 1430 εγκαταστάθηκε στο Στρασβούργο, όπου άρχισε να πειραματίζεται στη μεταλλουργία, και στα 1434 έκανε τα πρώτα του βήματα στην τυπογραφία. Για το τυπογραφικό του πιεστήριο, ο Γουτεμβέργιος χρησιμοποίησε τη βασική δομή του πιεστηρίου σταφυλιών, προσθέτοντας χαρακτηριστικά από υφαντουργικές μηχανές και από τα χειροκίνητα πιεστήρια που χρησιμοποιούσαν κατασκευαστές χαρτιού και βιβλιοδέτες.
Ο Γουτεμβέργιος ήταν ο εφευρέτης της μεταλλικής μήτρας, με τη οποία διευκολύνθηκε η κατασκευή κινητών μεταλλικών στοιχείων. Επινόησε την τυπογραφική μέθοδο στο σύνολό της: μήτρα, χυτά στοιχεία, στοιχειοθεσία, χειροκίνητο πιεστήριο και τυπογραφική μελάνη.
Αν και δημιούργησε μία μεγάλη επιχείρηση με περισσότερα από 20 άτομα (ξυλουργούς, χημικούς, μεταλλουργούς, σχεδιαστές), εντούτοις τα έξοδα της έκδοσης της "Βίβλου" ξεπέρασαν τις οικονομικές του δυνατότητες. Το 1468 ο Γουτεμβέργιος πεθαίνει φτωχός αφού το τυπογραφείο του είχε ήδη πτωχεύσει.
Η εξέλιξη της τυπογραφικής μηχανής
Έως το 1783, το χειροκίνητο πιεστήριο, αναλλοίωτο από την εποχή του Γουτεμβέργιου, δεν μπορούσε να "τραβάει" περισσότερα από 300 φύλλα τη μέρα. Αυτή τη χρονιά ο Γάλλος Διδότος εφοδιάζει τη μηχανή του με ένα "μάρμαρο" από σίδερο και ένα μοχλό χάλκινο. Το μεταλλικό πιεστήριο, το πρώτο του είδους, επιτρέπει να τυπώνονται μεγάλα σχήματα.
Το 1807 η τυπογραφική μηχανή εφοδιάζεται με ένα σύστημα πίεσης, ενώ το 1812 η εκτύπωση πλάκα με πλάκα δίνει τη θέση της σ' ένα σύστημα πλάκας προς κύλινδρο. Στα 1819, η μελάνωση του τυπογραφικού κυλίνδρου γίνεται αυτόματη. Βαδίζουμε προς αυτό που θα είναι η μεγαλύτερη κατάκτηση της τυπογραφίας το 19ο αιώνα, την περιστροφική εκτύπωση, που κατορθώνεται από δύο κυλινδρικά στοιχεία. Το πρώτο μοντέρνο πιεστήριο, που κατασκευάζεται στη Φιλαδέλφεια το 1846, τραβάει 95.000 αντίτυπα την ώρα.
Η εξάπλωση της τυπογραφίας στην Ευρώπη
Η τυπογραφία εξελίχθηκε περισσότερο στη Γερμανία. Μέχρι το 1500 υπήρχαν τυπογραφεία σε 200 τουλάχιστον πόλεις και είχαν τυπωθεί 30.000 περίπου συγγράμματα. Στην Ιταλία η τυπογραφία έφτασε το 1464, όταν δύο από τους συνεργάτες του Γουτεμβέργιου, οι Σβανχάϊμ και Πάνναρτς εγκαταστάθηκαν εκεί. Στη Γαλλία την τέχνη της τυπογραφίας τη δίδαξαν το 1469 τρεις Γερμανοί τεχνίτες, ο Μ. Φριμπούργκερ, ο Μ. Κραντς και ο Ο. Γκέριγκ, ενώ κατά τον 18ο αιώνα διακρίθηκαν οι Διδότοι. Στην Αγγλία το πρώτο τυπογραφείο άνοιξε στη Οξφόρδη το 1479. Στις Κάτω Χώρες διέπρεψαν στην Αμβέρσα οι Ελζεβίρ (1580-1700).
Η Τυπογραφία στην Ελλάδα μέχρι το 1821
Το πρώτο ελληνικό βιβλίο ήταν η "Γραμματική" του Κωνσταντίνου Λάσκαρη, που τυπώθηκε το 1476 στο Μιλάνο, με στοιχεία που χάραξε ο Αντώνης Δαμιλάς. Η πρώτη απόπειρα δημιουργίας τυπογραφείου ελληνικής ιδιοκτησίας έγινε στο Χάνδακα της Κρήτης, το 1486. Το 1509 ο Ζαχαρίας Καλλιέργης συγκρότησε στη Βενετία το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας η παραγωγή του ελληνικού βιβλίου πραγματοποιείται ουσιαστικά εκτός Ελλαδικού χώρου, στη Βενετία, στη Βιέννη και στο Παρίσι.
Ελληνικά τυπογραφικά στοιχεία
Ελληνικά τυπογραφικά στοιχεία χαράκτηκαν και χρησιμοποιήθηκαν πολύ νωρίς (Aldus Manutius - 1500, Claude Garamond - 1545), αλλά έξω από τον Ελλαδικό χώρο εξαιτίας της πτώσης του Βυζαντίου.
Ελληνικοί χαρακτήρες δημιουργήθηκαν από τους: Giambattista Bodoni στην Πάρμα το 1793, Firmin Didot στο Παρίσι το 1830 και B.G. Teubner στη Λειψία το 1850 μεταξύ άλλων. Η περίοδος της Τουρκοκρατίας, αλλά και η ανυπαρξία τυπογραφικής έρευνας αμέσως μετά, καθήλωσε τα ελληνικά στοιχεία στους σχεδιασμούς του 19ου αιώνα. Μόνο μετά τη λήξη της δεκαετίας του 1960, με τον εξελληνισμό λατινικών γραμματοσειρών όπως οι Univers Greek, Helvetica Greek, Optima Greek, Century Greek κ.α. βελτιώθηκε η κατάσταση. Στα τέλη της δεκαετίας του '80 παρουσιάστηκαν οι πρώτες σύγχρονες ελληνικές γραμματοσειρές από έλληνες σχεδιαστές.
Η Τυπογραφία στην Ελλάδα μετά το 1821
Μετά την επανάσταση του 1821, μια σειρά από τυπογραφεία δημιουργούνται στην Καλαμάτα, στο Μεσολόγγι, στην Αθήνα και στην Ύδρα, με τη συνδρομή ευρωπαίων φιλελλήνων τυπογράφων. Η επίσημη τυπογραφία στην Ελλάδα, που ονομάσθηκε "Τυπογραφία της Διοικήσεως", οργανώθηκε από τις πρώτες κυβερνήσεις του 1821, και ειδικότερα από τον τυπογράφο Παύλο Πατρίκιο, για την έκδοση της "Εφημερίδας της Κυβερνήσεως", κυβερνητικών αποφάσεων και διδακτικών βιβλίων. Η τυπογραφία δεν μπόρεσε να εξελιχθεί στην Ελλάδα με ραγδαίους ρυθμούς εξαιτίας της δύσκολης εσωτερικής κατάστασης σ' όλο τον 19ο αιώνα. Μόνο στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα και ιδιαίτερα μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, η τυπογραφία προόδευσε στην Ελλάδα και έγινε ικανή να παράγει προϊόντα εφάμιλλα των ευρωπαϊκών.
Η τεχνική της Λιθογραφίας
Το 1796 στο Μόναχο, ο Βαυαρός συγγραφέας Αλόις Σένεφελντερ (Α. Senefelder) ανακάλυψε ότι θα μπορούσε να τυπώνει εύκολα και φθηνά τα έργα του χρησιμοποιώντας ασβεστώδεις πέτρες, που είναι πορώδεις και συγκρατούν το νερό. Στα πειράματά του βρήκε ότι όταν έγραφε με κάποιου είδους κηρομπογιά πάνω σε υγρό ασβεστόλιθο, το νερό δεν επηρέαζε τη "γραμμένη" περιοχή της πλάκας. Κατόπιν μ' ένα κύλινδρο πέρασε λιπαρή μελάνη πάνω στην πλάκα και το αποτέλεσμα ήταν η μελάνη να απλωθεί μόνο στις περιοχές του ασβεστόλιθου, που είχαν προηγούμενα σχεδιαστεί με το κραγιόν. Πιέζοντας μετά την επιφάνεια του χαρτιού πάνω στην πλάκα, αποτυπωνόταν το προσχεδιασμένο είδωλο. Η τεχνικής της λιθογραφικής εκτύπωσης γνώρισε ακμή τον 19ο αιώνα, στη συνέχεια παρήκμασε μέχρι το 1935, οπότε με την ανακάλυψη νέων μεθόδων δημιουργήθηκε η εποχή της λιθογραφίας όφσετ (offset lithography).
Κινητά μεταλλικά στοιχεία
Δημιουργία των πρώτων κινητών μεταλλικών στοιχείων: το γράμμα χαραζόταν σε ένα κομμάτι μετάλλου με ένα αιχμηρό όργανο και χρησιμοποιούταν σαν καλούπι, όπου λιωμένο ρευστό μέταλλο χυνόταν μέσα σ' αυτό. Όλα τα γράμματα της αλφαβήτου παράγονταν με τον τρόπο αυτό και ύστερα τοποθετούνταν μαζί, με την βοήθεια μιας ειδικής λαβίδας. Τα κενά ανάμεσα στις λέξεις φτιάχνονταν με την προσθήκη μεταλλικών στοιχείων που δεν είχαν γράμματα επάνω τους. Όταν ετοιμάζονταν με τον τρόπο αυτό μια ολόκληρη σελίδα, τη συγκρατούσαν με σπάγκο.
Η Λινοτυπία
Για να αντιμετωπιστεί η μαζική παραγωγή εντύπων, αναπτύχθηκαν μέθοδοι αυτοματοποιημένης στοιχειο-θεσίας: η λινοτυπία και η μονοτυπία. Η λινοτυπική μηχανή επινοήθηκε το 1884 από τον Όσμαρ Μεργκεντάλερ. Για 80 περίπου χρόνια αποτελούσε βασικό μέσο στοιχειοθεσίας, εξασφαλίζοντας πολλαπλάσια παραγωγή σε σχέση με το σύστημα στοιχειοθεσία με το χέρι. Τα τελευταία χρόνια η διάδοση της μονοτυπίας και κυρίως η εμφάνιση της φωτοσύνθεσης, έχουν περιορίσει τη χρήση της λινοτυπίας.
Η Μονοτυπία
Μέθοδος στοιχειοθεσίας με μεμονωμένα στοιχεία (χαρακτήρες) και όχι με συμπαγή γραμμή, όπως στη λινοτυπία. Η πρώτη μονοτυπική μηχανή κατασκευάστηκε το 1887 από τον Αμερικανό Τόλμπερτ Λάνστον. Το μονοτυπικό σύστημα στοιχειοθεσίας είναι ιδιαίτερα κατάλληλο για παραγωγή βιβλίων που περιλαμβάνουν σύμβολα και αριθμούς. Συγκρινόμενη με τη λινοτυπία έχει το πλεονέκτημα ότι οι διορθώσεις μπορούν να γίνουν χωρίς αναστοιχειοθεσία ολόκληρης της σειράς.
Η Φωτοσύνθεση
Πρόκειται για την επιλογή και την προβολή, σε φωτογραφικό φιλμ, όλων των στοιχείων ενός κειμένου, τα οποία στη συνέχεια αναπαράγονται και συνθέτουν ένα πιστό αντίγραφο του πρωτότυπου. Οι πρώτες φωτοστοιχειοθετικές μηχανές εμφανίσθηκαν το 1945. Η εποχή της στοιχειοθεσίας κάνοντας χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή, αρχίζει στα τέλη της δεκαετίας του '60. Σήμερα η προγραμματισμένη με υπολογιστή στοιχειοθεσία έχει κυριαρχήσει.
Στη φωτοσύνθεση, το κείμενο πληκτρολογείται σε μία φωτοστοιχειοθετική μηχανή και ταυτόχρονα "χαρακτηρίζεται" από το χειριστή ως προς το μέγεθος και τη γραμματοσειρά του. Στη συνέχεια το κείμενο αυτό τυπώνεται σε μια κορδέλα χαρτιού, την οποία ο σελιδοποιός προσαρμόζει στο μέγεθος της σελίδας του εντύπου. Η σελίδα φωτογραφίζεται και εμφανίζεται σε πολυεστερικό χαρτί ή φιλμ. Το φιλμ αυτό χρησιμοποιείται κατόπιν για εκτύπωση σε μηχανή όφσετ.
Η τυπογραφική μέθοδος
Οι τυπογράφοι είχαν τα στοιχεία τους σε "κάσες", που είχαν ξεχωριστές θήκες για κάθε τύπο γράμματος.
Σχημάτιζαν τις λέξεις που ήθελαν παίρνοντας χωριστά στοιχεία, τοποθετώντας τα μαζί σε μία θήκη, το "συνθετήριο" (στοιχειοθεσία). Όταν τοποθετούσαν αρκετές αράδες, τις μετέφεραν σε έναν πάγκο ώσπου να ετοιμαστούν και άλλες σελίδες. Το υλικό για εκτύπωση το τοποθετούσαν σε ένα μεταλλικό πλαίσιο με λωρίδες και ξύλινες σφήνες, για να το συγκρατούν σταθερά στη θέση του. Μετά το τοποθετούσαν στο πιεστήριο, τα στοιχεία μελανώνονταν και ένα φύλλο χαρτιού πιεζόταν επάνω. Σήμερα η μέθοδος αυτή της παραδοσιακής τυπογραφίας έχει σχεδόν εκλείψει.
Περιστροφική Εκτύπωση
Η αρχή του κυλινδρικού πιεστηρίου είναι η εξής: Tο υλικό που θα τυπωθεί μεταφέρεται σε έναν ή πολλούς κυλίνδρους και όταν οι κύλινδροι αυτοί μελανωθούν η εκτύπωση μεταβιβάζεται στο χαρτί, που έρχεται σε επαφή μαζί τους καθώς περιστρέφονται.
Μέθοδος Offset
Τυπογραφική μέθοδος κατά την οποία η εκτύπωση κειμένων και εικόνων δεν γίνεται με τυπογραφικά στοιχεία, αλλά με φωτοχημική δράση. Κατά τη μέθοδο αυτή, αρχικά φωτογραφίζονται τα κείμενα σε ειδικό φιλμ και στη συνέχεια το φιλμ τοποθετείται πάνω σε μια φωτοευαίσθητη πλάκα, η οποία εκτίθεται στο φως. Μ' αυτόν τον τρόπο το κείμενο του φιλμ μεταφέρεται φωτοχημικά στη λιθογραφική πλάκα, η οποία συγκρατεί το μελάνι στα σημεία που πρόκειται να τυπωθούν, ενώ στα υπόλοιπα σημεία που θα μείνουν κενά συγκρατεί μόνο νερό. Στη συνέχεια το περιεχόμενο της πλάκας μεταφέρεται σ' έναν ελαστικό κύλινδρο, απ' τον οποίο γίνεται τελικά η εκτύπωση στο χαρτί.
Επιτραπέζια Τυπογραφία
Με τη βοήθεια λογισμικού επιτραπέζιας τυπογραφίας (DTP software) συντάκτες και σχεδιαστές μπορούν να δημιουργήσουν βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά στην οθόνη ενός προσωπικού ηλεκτρονικού υπολογιστή.
Το λογισμικό αυτό επιτρέπει στο σχεδιαστή να διαλέξει τους κατάλληλους χαρακτήρες από μια πλειάδα γραμματοσειρών, να σχεδιάσει τις σελίδες στην οθόνη του υπολογιστή, να τις αποθηκεύσει σε μαγνητικό δίσκο και κατόπιν να τις μετατρέψει σε φιλμ για φωτοσύνθεση.
Πηγή: http://www.tmth.edu.gr
